Русский язык в системе образования

  Монголии. Новый стандарт

         Монголы говорят: “Юрта держится на тооно, семья на родителях“. Тооно-это дымовое отверствие в юрте, которое служит и окном.Так вот для меня и для многих монголов, таким окном в мир знаний стал русский язык.

         Я окончила в 1982 году  Институт русского языка при МОНГУ. Мы все знаем, что верную дорогу в страну Ленина открыл нам великий вождь Сухэ-Батор. Он говорил что, счастье Монголии-в дружбе с Россией. В числе первых монголов, которые учились в вузах России, были его жена Янжима и сын С.Галсан.

         В нашей стране русский язык начал преподаваться сразу же после победы Народной Революции в 1921 году, с тех пор преподавали и в школах, и в вузах и на курсах  и в кружках. Для монголов русский язык имеет особое значение.

         “Овладение русским языком-это вопрос овладения высотами современной науки и техники. Изучение русского языка и овладение им становится важнейшим средством культурного роста народа, одним из критериев образованности людей, фактором, способствующим решению важнейшей проблемы современности-сближению наций и их культурному взаимообогащению”. Так сказал в 70-ые годы наш государственный деятель Ю.Цеденбал. Да это правда, это утвердилось.  

         Среди выпускников российских вузов-известные в Монголии государственные, общественные деятели, ученые, инженеры, врачи,преподаватели, артисты, художники. В вузах России подготовлено около 30 тысяч монгольских специалистов, 200 тысяч человек повысили свою квалификацию.

         Подготовлены монгольские русисты. Методисты и учителя русского языка обсуждали актуальные проблемы и пути дальнейшего повышения эффективности методики преподавания русского языка как иностранного. Мы не только говорили об изучении русского якыка, но и о наиболее эффективных сторонах методики его преподавания. Хороших методов обучения сколько же, столько хороших учителей. Учителя добивались высоких показателей в работе. Эффективные методы передовых учителей облегчали детям более сознательное и прочное усвоение русского языка.

         Всегда придумывали и обсуждали вопросы, как поднять уровень преподавания русского языка, сделать уроки более эффективными.

         Учителя работали над формированием умений и навыков учащихся больше внимания уделяли выработке навыков разговорной речи, воспитывать в учениках трудолюбие, ответственное отношение к учёбе. Единая целенаправленная работа положительно влияла на повышение мастерства учителей, способствовала улучшению качества уроков.

         Работали по хорошим учебникам “Радуга”, “Глобус”. В то время дали высокую оценку содержанию учебника “Радуга”, его красочному оформлению, подобранному языковому материалу. Но, считали, что в нём мало материалов для самостоятельной работы учащихся. Мне очень нравится учебник “Глобус” доктора Цэенрегзена. Нам необходимо думать, как совершенствовать свои методические приёмы, использовать более эффективные методы, активизирующие класс, развивающие учеников.

         До 1990-ого года профессиональный уровень монгольских учителей-русистов значительно совершенствовался в результате тесного контакта с учителями России. Монгольские и русские учителя щедро делились своими опытами и обогащали друг друга. Например: когда я работала в Убсанурском аймаке в 1980-ых годах, приехали в наш аймак учителя из России, их деятельность по хорошему повлияла на мою работу. Благодаря этим учителям, у меня накопились опыты и по методике и по внеклассной воспитательной работе. У нас проводились утренники вечера и сборы, олимпиады, конференции и концерты. Это видно из того, что мы стали  победителями. Учителя нашей школы города Улангома очень серьёзно готовились к очередним олимпиадам и телеконкурсу “Мы поедем в Артек”. Поехала в Москву в 1989 году команда девятиклассников. И моя ученица Р.Болорма участвовала в 1991 году в V-ой международной олимпиаде по русскому языку в Москве и получила она золотую медаль. И МАПРЯЛ наградила меня Пушкинской медалью. И так все эти мероприятия углубляли и закрепляли знания русского языка, полученные нашими учениками на уроках, воспитывали любовь к великому русскому языку и к культуре русского народа.

         С 1997-ого года я работаю в столичной школе ¹93 для одарённых детей. Здесь у нас свои методические указания для преподавания русского и других иностранных языков. С самого начала, мы стремились создать такую программу, которая увлекала бы учащихся. У преподавателей непростая задача-увлечь аудиторию, не загрузить теорией и уйти, а именно увлечь.

Наша  методика такова: ученики начинают ориентироваться с помощью языка, учатся говорить на иностранном, естественно как говорить по-монгольски ребенок. В этот период даётся минимум грамматики, главное заключено в преодолении психологического барьера-страха ошибиться. Не надо бояться ошибок, ребёнок, ведь лепечёт первые слова и фразы, не задумываясь. Вместо теоретической накачки, на занятиях моделируются все возможные жизненные ситуации.  И только после обучения I этапу, когда чужой язык станет ближе, начинается коррекционно-грамматический курс. По опыту грамматика усваивалась легко и просто, когда в памяти есть лексическая база. И так у нас появилась своя методика. Благодаря хорошей методике обучения русскому языку и проведению разных мероприятий наше школьное обучение я думаю, идёт на хорошем уровне. В результате, у нас определённые успехи. Моя ученица 8^а Шинэчимэг в 2005 году заняла II место в городе и III место заняла в республиканской олимпиаде и получила бронзовую медаль. Каждый год мы занимаем I-III места в районной олимпиаде по команде.

         Изучение русского языка велико. В Уланбаторе был создан Институт русского языка в 1981 году. Во всех вузах изучался русский язык обязательным предметом. Даже в некоторых вузах другие предметы изучали на русском языке, использовали студенты русские учебники и учебные пособия.

         В 1947 году в нашей стране было создано Монгольское общество культурных связей.(МОКС) В 1992 году было переименовано в Общество монголо-россииской дружбы.(ОМРД)

         Государство таким образом уделяло огромное внимание обучению русскому языку, и благодаря этому и в системе образования Монголии, обучение русскому языку было на высоком уровне.

Сейчас в связи с изменением развития мира, числа изучающих русский язык стало мало. Уменьшилось число вышеназванных мероприятий. Но, учителя приступили к работе в общеобразовательных школах Монголии по новому стандарту, в связи с переходом к 11 летнему образованию. Жаль, что там в плане мало часов по русскому языку.

         Главное не только получить знание, но и умение употреблять полученные знания в ежедневной жизни. Цель нового стандарта заключается в том, что обучать учащихся общаться, изучая русский язык в сферах общества, культуры и быта.

         Сейчас монгольские русисты стараются претворять содержание этого стандарта, ищут новые методы. Самое главное, по новому стандарту нельзя работать по старому методу.

         Давайте, работаем по новому мышлению за высокое качество урока. Пусть ученики сами подумают, сами найдут что-то новое. Современный учитель только их советник, организатор и помощник!     

Б.Алтан-Ай   93 школа

2008год

Как я использую коммуникативно – игровые

методы на уроках русского языка

Сколько же хороших методов, столько лучших учителей. Учителя – русисты всегда думали, как хорошо работать. Для нас проводилось много разных мероприятий: курсы для повышения квалификации, семинары и показы открытых и показательных уроков и внеклассных работ.

Наши учителя использовали и используют на уроках хорошие методы. Один из них-это коммуникативно-игровой метод. Обычно этот метод я использую в классах начального уровня, чтобы привлечь учеников и активизировать их.

Игровые методы зависят от разных тем очередних уроков.

Например : При знакомстве ученики спрашивают и узнают друг у друга, кто он, сколько ему лет и т.д.

При чтении разных диалогов, ученики, понимая содержание, инсценируют, читают по ролям. Например: В магазине, у врача. При этом, ученики должны хорошо и правильно говорить по интонации. И тогда речь продавца, врача …и т.д. быстро усваивается учениками.

II.        Кто больше знает названий овощей, молочных продуктов и продуктов питания, учебных принадлежностей и т.д Эти игры всегда провожу на уроках по выше названным темам.

При этом ученики не только запоминают новые слова по темам, но и учатся быстроте и совместной работе, требовательности друг к другу. Эту игру я использую обычно к концу изучения данной темы. При этом, еще использую рубрики, мячики, шары, написав на которых слова.

III.       При проверке домашнего задания учителя задают много вопросов. Вместо этого, мои ученики сами готовят вопросы и задают друг другу. Кто больше спрашивает, тот хорошо знает. При использовании этой игры у учеников появляется умение общаться друг с другом. Благодаря этому, у них развивается разговорная речь, самое главное, не думают ошибаться, сразу вталкиваются в речь, учатся мыслить, думать.

            Современный учитель должен быть не только образованным, но и хорошим организатором, менежедром, помощником, советником и т.д.

Поэтому, в нынешнее время, мы должны работать по новому мышлению. Особеннно, при новом стандарте, учитель не должен работать по старому методу. Надо искать что –то новое, чтобы активизировать и развивать своих учеников. Поэтому, мы должны всегда думать, каким методом, как обучать детей русскому языку! Жаль, что некоторые учителя работают только с активными детьми. Нам надо обратить внимание на массовое обучение.

            Уважаемые учителя! Ищите и используйте на уроках новые методы! Шире используйте коммуникативно – игровые методы.

Тогда обучение языку будет эффективным! Твои ученики не устанут!

Б.Алтан-Ай

2008год

Орос хэл сурах үйл ажиллагаанд

сургаж байгаа нь

1990 оноос хойш нийгэм цаг үеийн өөрчлөлттэй уялдан төр засаг ч шийдвэрээ өөрчлөн англи хэлийг албан ёсны сурах хэл болгосон билээ.Энэхүү байдалд хүмүүсийн сэтгэлгээ ч өөрчлөгдөж 1990 ээд он хүртэл бүх нийтээрээ суралцаж байсан орос хэл маань англи хэл болж солигдлоо.Ийм үед яах вэ? яах ёстой вэ гэж нэгийг бодож эхлэв. Монгол улс ОХУ тай хөрш зэргэлдээ оршдог нь мөнөөс мөн, бас бус бусад хэрэгцээг харгалзан сүүүлийн 2,3 жилд орос хэлийг үзэх хандлага нэмэгдэж 93-р сургуульд ч энэ нь ажиглагдлаа. Жишээ нь: 2001, 2002 онд 17 буюу орос хэл сонгож суралцаж буй сурагчид 1 групп хичээллэдэг байсан бол сүүлийн 2 жилд 2 группт 45 сурагч орос хэлийг үзэхээр сонголоо. Манай төгсөгчдийн ихэнхи нь ч их дээд сургуульд орос хэл заавал үздэг, орос дээр хэвлэгдсэн мэргэжлийн ном сурах бичгийг ашиглахад зайлшгүй хэрэгцээ болох юм гэж ярьдаг боллоо.(Энэ талаар төгсөгчдийн бичсэнээс уншиж өгнө.)

Манай ЕБС-уудад дүрэм голчлон үзэж зааж сургадаг энэ арга зүйгээс татгалзаж бид зөвлөх багш Няндагийн боловсруулсан арга зүйгийн дагуу ярих унших сонсох чадварыг хөгжүүлэхэд голчлон анхаарч дүрмийн мэдлэгийг дагавар  болгон зааж ажиллаж ирлээ. Сурагчдын ярих чадварыг хөгжүүлэхэд юуны өмнө телевизийн мэдээ, цаг үеийн үйл явдлыг группын сурагчдаар ээлж дараатай яриулах нь үр дүнгээ өгч байна. Энэ үйл ажиллагааг би эхлээд гэртээ телевиз сонсож цаг үеийн мэдээлэлтэй танилцах хэрэгцээг нь үүсгэхээс нь эхэлдэг.Ангид хичээлийн цагт заавал асууж ярилцана. Тогтмол шалган ярилцаж асуугаад ирэхээр хүүхэд нөхдөөсөө зовон нэгийг бодож ажиллаж эхэлдэг.   Оросын олон сувгуудыг сонсож байхад эхний үед хүүхдүүдэд бэрхшээлтэй байлаа. Телевизийн мэдээний хэллэгийн  хурд их, зарим нь мэдэгдэхгүй, мэдэхгүй шинэ үг хэллэг ихтэй тохиолдлууд гарснаас тэрхүү бэрхшээлийг нь  харгалзан багш мэдэхгүй үгийг нь шууд хэлж өгөх, “Новости Монголии”, “Оюуны элч” сониноос хайчилбар тарааж өгөх зэргээр ажиллуулсан нь тэдэнд их дөхөмтэй боллоо. Ер нь сонин хэвлэлийн сэдвийг яаж товчилж ярьж бичих талаар өөрөө зөвлөгөө өгч үлгэрлэв. Ийнхүү сурагчид мэдсэн сурснаа бие даан бататгаж өөрөө илүүг мэдэх сурах хүсэл тэмүүлэлтэй болоход сонин телевизийн үг хэллэгээс гадна сурагчдаар бичүүлсэн зохион бичлэг болон бусад ярих зүйлийг нь  бусдын өмнө нээлттэй, ил тод чанга яриулах нь их нөлөө үзүүллээ.

Сурагчдын зохион бичих чадварыг хөгжүүлэхэд би онцгой анхаарч ажиллаж ирсэн. Зохион бичих аргы нь зааж өгснөөр хүүхдүүд маань үр дүнд хүрлээ. Манай багш нарын нийтлэг алдаа бол ийм сэдвээр зохион бичлэг бичиж ир эсвэл хичээл дээр бич гээд суулгадаг ч энэ нь төдийлэн үр дүнд хүрдэггүй юм байна гэдгийг би олонтоо олж ажигласан. Бичих сэдэвтэй нь холбоотой шинэ үг хэллэг өгч чадахгүй байгаа монгол санааг нь орчуулж өгч туслах, бусдын зохион бичлэгийг ашиглах чадвартай болгоход их анхаарлаа. Ийнхүү 2001 оноос хойш энэ сургуульд ажиллаж орос хэл заах, зохион бичүүлэх талаар үр дүнд хүрсэн гэж шавь нараараа бахархан, шавь нарынхаа шилдэг зохион бичлэгүүдээс, мөн өөрийн зохион бичлэгийн 50 орчим сэдвийг эмхэтгэн ГАРЫН АВЛАГА  болгон сурагчдынхаа гар дээр өглөө. Энд сурагчид шууд хуулбарлан хэрэглээд байгаа байдал  ажиглагдлаа.Энэ  бэрхшээлийг даван туулах талаар цаг алдалгүй бодож ,сурагчдаа яаж өөрийн болгож ашиглаж,өөрчлөн бичиж болох талаар биечлэн тусалж өөрөө загвар үзүүлэн хичээл дээр өглөө. Ийм байдлаар 1-2 улирал ажиллахад 8-р ангийн сурагчдын зохион бичих түүнийгээ бусдын өмнө ярих чадвар эрс сайжирсан нь ажиглагдсан юм. Зохион бичлэгтэй гарын авлага сурагчдын гар дээр өгснөөр бие дааж суралцахад нь багагүй нөлөө үзүүлсэн байна гэдгийг нэгэн судалгаа авч  дүгнэлт хийв. Судалгаанд хамрагдсан 8-р ангийн III дахь жилдээ орос хэл үзэж буй 21 сурагчийн хариултыг нэгтгэвэл: 1. өмнөх төгсөгчдийн зохион бичлэг манай сурагчдад таалагдсан гэж 100% хариулжээ. Дүү нар нь манай сургуулийн төгсөгчдөөр бахархан түүнээс үлгэр авч дуурайн ажиллаж улмаар бие даан ажиллаж хөгжихөд нь нөлөө үзүүлсэн ажиллагаа болжээ гэж тэд  дүгнэлээ.

2. Энэ номыг ашигласнаар бие даах үйл ажиллагаанд нь сайнаар нөлөөлсөн гэж 21 сурагч 100% хариулжээ. Мөн энэхүү хэсэгт:Өмнөх ангийн хүүхдүүдийн бодол санааг мэдэж авлаа.  Сонирхолтой илүү их юм мэдэж авч байна. “Бидний” хэлээр, амьдралд тохиолддог үг хэллэгүүдээр бичигдсэн тул их ойр дотно санагддаг. Найруулах чадвар минь дээшиллээ. Олимпиад уралдаанд ороход минь их тус  болсон.Оросоор ярих унших бичих чадвар их дээшиллээ.Ярьж бичихэд алдаа багасч байна. Шалгалтанд ороход их тусалдаг хэмээн хүүхдүүд бичжээ.

 3. Телевиз сонингоос уншсан, өөрөө сонсож ярьж буй мэдээ мэдээлэл нь тэдний үгийн баялгийг нэмэгдүүлж  мэдлэгийн хүрээг тэлдэг. Өөр олон хичээлд ч нөлөөлж байна. Яриаг хөгжүүлэхэд маш их тус дөхөм болов. 8б ангийн сурагч Гоомарал: Таны хичээлд сууснаар орос хэл сурах зорилготой болсон. Ямар гоё хэрэгтэй хэл болохыг ойлгосон танд баярлалаа.8б Номин-Эрдэнэ: багш маань бие дааж сурах зүйл их өгдөг учраас миний ярианы чадвар их сайжирсан. Та их сайн багш шүү гэх мэтийн судалгаанд хамааралгүй зүйлийг  бичсэнд  багш би их баярлаж урам орж байж билээ.Эндээс итгэл урам гэдэг хүүхдэд төдийгүй бидэнд ч чухал гэдгийг олж харан удирдах ажилтай хүний хувьд ч  анхаарах зайлшгүй зүйл гэдгийг бас ойлгож билээ.

Саяхан манай сургууль дээр Няндаг багшийн санаачилгаар бусдын өмнө гадаад хэлээр илтгэж ярих чадварыг харуулсан “Сэтгэлийн үг” нэртэй тэмцээн англи, орос хэлээр явагдсан юм. Энэ  тэмцээнд миний 15 сурагчаас 10 нь 10 янзын сэдвээр сэтгэлээ нээж ярилаа.Өргөлт аялгын хувьд мэр сэр алдаа гаргасан ч хэл сурахад шаардаад буй ТОД-ЧАНГА-ХУРД гэсэн шаардлагыг хангаж манай группын 8^а Шинэчимэг Уранчимэг,8б Золжаргал нар эхний байруудыг эзэлсэн нь асар их урам хайрласан ажил болсон.Дээрхи ажиллагаануудын үр дүнд  мөн 3 сурагч энэ жил дүүргийн орос хэлний олимпиадад багаар I байр эзэлж сурагч Шинэчимэг хувийн дүнгээр хотод II байр, саяхан Сэлэнгэ аймагт болсон  орос хэлний улсын олимпиадад III байр эзлэн хүрэл медаль хүртлээ.Энэ хүүхэд зөвхөн хичээлээр миний өгснийг аваад зогссонгүй, хамгийн гол нь өөрөө бие дааж ялангуяа дүрэм тестийг ажиллаж, багшийн чөлөө завыг ашиглан гүйж байж ийм үр дүнд хүрч байгаа юм. Багш энэ үед нь хэрэгцээтэй ном, бусад материалаар хангаж яаж цагийг үр ашигтай зарцуулан ажиллах талаар зөвлөн туслагчаар л ажилласан юм.

Хүүхэд тогтоосноо ярихдаа багшдаа ярьж өгч буй юм шиг сэтгэлгээ манай хүүхдүүдийн дунд байхгүй болсон.Гэртээ бэлдэж ирсэн сэдвээ заавал нөхдийн өмнө нүүр нүүрээ харан ил тод чанга ярьдаг боллоо.Үүнийг улам сайжруулах зорилгоор группын сурагчиддаа дассан танил найзууд болохоор энэ хүрээнээс нь халин  доод ангийн дүү нарт нь, паралель группын найз нөхдийнх нь өмнө заланд индэр дээр яриулдаг болсон нь  нь бүр ч итгэлтэй яриулж сурахад нь  тус боллоо. Ийнхүү яриулж уншуулж бичүүлж сургахад зөвхөн багш бус сурагчийн өөрийн идэвхи чармайлт эцэг эхийн нөлөө асар их юм Гэртээ их ярьж заншсан, үзсэн кино, уншсан сэдвийнхээ агуулгыг эцэг эх, гэр орныхондоо ярьж өгөх явдал жирийн хэрэгцээ болсон хүүхэд л ангидаа болон хаана ч бусдын өмнө сайн хариулж ярьж чадна гэж үзэж байна. Ингэх зорилгоор бас нэгэн аргыг хэрэглэж бага ч гэсэн үр дүнд хүрч байна.Хүүхдийн дэвтэрт тавьсан  үнэлгээ бусдыг олж ажиглаж анзаарч ажиллах эцэг эх дунд ангид  цөөхөн болж, ахлах ангид  бүр ч байхгүй болдгийг бид бүгд мэдэх билээ. Эндээс дүгнлт хийн эцэг эх бүрт үйл ажиллагаагаа хүргэн, хамтран ажиллах зорилгоор “ Орос хэл ба таны хүүхэд” харилцах дэвтэр нээсэн юм. Энэхүү дэвтэрт хичээлийн төгсгөлд гэрт давтах, бие даах зүйлийн жагсаалтыг өдөрт нь тэмдэглүүлж биелэлтэнд нь эхлээд эцэг эх, дараа нь эцэг эх, сурагч 2-ын үйл ажиллагааг багш давхар хянадаг юм. Орос хэлийг сайн мэдэхгүй ч дор хаяж үсгээ мэддэг тул хүүхдээ шалгах, хянах, туслах аргыг нь багш сайн заагаад өгсөн тохиолдолд тэдэнд бэрхшээлтэй биш болох нь дараахь судалгаанаас ажигдлаа. .

1.Харилцах дэвтэр ажиллуулснаар таны хүүхдэд хир өгөөж өгч байна гэсэн асуултанд 21 сурагчийн эцэг эх 100% :Сайн үр нөлөө өгч байна гэжээ. 2. Таны хүүхэд орос хэл сурах сонирхол нь нэмэгдэж байна уу? гэсэн асуултанд: Маш нэмэгдэж байна гэж 19 хүн буюу 90,4% нь,

3.Цагийн юмыг цагт нь хийж сурах арга ажиллагаанд хир суралцаж байна? Гэхэд: Сайн гэж 18 хүн 85,7% нь буюу ихэнх нь хүүхэд маань цаг хугацааны үнэ цэнийг ойлгож амжиж ажиллах хандлага илрэх боллоо гэжээ.

4. Та оройд хүүхдээ шалгах гэж их цаг зарцуулдаг уу? Бэрхшээлтэй байсан уу? Одоо ямар байна? гэсэн асуултанд:үгүй гэж 20 хүн буюу 95.2% нь, ихэнхи нь хүүхэд өөрөө бие дааж ажиллаж сурсан тул бэрхшээлгүй, бас өөрсдөө ч сурахад дөхөмтэй,тэр ч байтугай аав ээж хоёр нь булаацалдан асууж дүн тавьдаг тухайгаа нэг хүн бичжээ.

5. Сургууль багш нарын ажиллагаатай танилцахад таны цагийг хэмнэж энэ дэвтэр тус дөхөм болов уу? гэсэн асуултанд тийм гэж 100% хариулснаас гадна:гэрээсээ багштай нь харилцаатай байх маш их боломж олгодог, цаг хэмнэдэг маш их дөхөм болсон гэж нэг хүн бичжээ.

6. Таны бусад санал гэсэн чөлөөт асуултанд:цаашид энэ ажиллагааг үргэлжлүүлэх, бусад хичээлд ч гэсэн шаардлагатай гэж үзсэн багш нар ийм дэвтэр ажиллуулах, багш нь цаашид солигдохгүй байх гэсэн саналуудыг 15 хүн бичжээ.

Ийнхүү эцэг эх заавал сургууль дээр ирж цаг заваа зарцуулахгүйгээр хүүхдийнхээ тухай мэдээллийг цаг алдахгүйгээр олж авах улмаар хүүхдийнхээ доголдолтой талыг нь мэдэж багш сурагч эцэг эх харилцан хамтарч ажиллахад их үр нөлөө өгч байгаа юм.Мөн энэхүү дэвтэрт сурагчдын өдөр тутмын цөөн минутын бичгийн ажлын дүнг багш байнга бичиж өгдөгт орос хэлний хичээлээр хүүхдийнхээ талаар бүрэн танилцахад тус дөхөмтэй болсон. Мөн энэ ажиллагаа, харилцан хяналт нь хэлийг эхлэн судалж буй хүүхдүүдийн хувьд бие дааж ажиллахад нь их нөлөөлж,цаашид хянуулж, шаардуулахгүйгээр юмаа хийдэг болоход нь их түлхэц болсон учир багш миний үйл ажилд ч амар хялбар болсон гэж үзэж байна.Ингэж сар улирлын туршид ажилласан тогтмол үйл ажиллагаа нь явсаар шалгалтанд аль аль талаасаа зовохгүй шалгалт дөхөхөд багш тэдэнд зөвхөн сэргээх бататгах ажиллагааг явуулж,  шалгалт гэдэг нь хүүхдийн хувьд АМЖИЛТЫН  баяр бахдал болж үлдэх учиртай гэж бодож ажилласан.Сурагч сэдвийг ухаарч тогтоогоод зогсохгүй, өөр орчин, сэдэвт тохируулан хэрэглэх, ашиглах чадвар суулгахыг хичээв.Нэг чадварыг төгс сайн сурсан хүүхэд өөрийнхөө хүчинд итгэн урамшиж, өөр бусад олон зүйлийг тэр арга барилаараа бие даан түргэн суралцаж байгаа нь ажиглагдлаа. 8-р ангийн шавь нар маань телевиз сонсож бие дааж орос ном сонин уншиж, сурч байгаа орос хэлээ хэрэглээ болгох үүднээс бараа таваар, эмний жор, бусад олон төрлийн танилцуулгыг бусдад орчуулж өгөх чадварыг бага ч гэсэн эзэмшиж байна.(өөрийн цуглуулгыг тайлбарлан үзүүлэв) Ийм арга ажиллагаанд шавь нар маань суралцаж, сайн сайхан зуршил тэдэнд бий болчихвол ёстой нэрт сурган хүмүүжүүлэгч Ушинскийн хэлснээр тэдэнд би насан туршдаа хэрэглээд дуусашгүй үнэт баялаг үлдээж байгаа юм  гэж бахархах болно.

ДҮГНЭЛТ:Ийнхүү шавь нартаа орос хэлийг зааж сургах үйл ажиллагаандаа байгаа алдаа дутагдал, олот амжилтаа дүгнэн, хүүхдийг зохион бичлэг, телевиз, сонин хэвлэлийн мэдээг ашиглан ярих чадварт сургаж буй , эцэг эхийг төвөг учруулахгүйгээр үйл ажиллагаандаа татан оролцуулах арга бодон өөр маягийн нэгэн харилцах дэвтэр ажиллуулсан тухайгаа та нартаа ярихыг хичээсэн минь энээ.

            Сухомлинский суут сурган хүмүүжүүлэгч байсан төдийгүй сэтгэл зүйч, хэлний ба байгалийн шинжлэлч, зохиолч, зураач, жүжигчин, хөгжимчин, мужаан, дархан хүн байжээ гэж бичсэн байдаг.Тэгэхээр Ш.Сүрэнжав гуайн бичсэнчлэн ч  багш бид олон янзын чадвартай байж, ололт дутагдлаа гярхай олж харан өөрийгөө хөгжүүлэхийн төлөө байнга анхааран, хүүхэд эцэг эхийн дотоод сэтгэлд гүнзгий нэвтэрч чаддаг,ариун сайхан сэтгэл гэгч чухам юу болох, түүнийг шавь нартаа хэрхэн төлөвшүүлэхийг байнга бодож,өөрөө гүнд нь  орж ажиллахгүй бол зорилгоо биелүүлж амжилтанд хүрэхгүй гэж бодном.Ингэж ажиллаваас бид:

Эх орондоо бишрэх

Хүнд бишрэх

Номонд бишрэх

Төрөлх хэлээ бишрэх - энэхүү 4 бишрэлийг 93-р сургуульдаа бий болгож чадна гэж бодож явдаг.  Лам ламын уншлага өөр гэдгээр багш багшийн арга барил өөр боловч цаг үеэ даган шинэчлэгдэж нэг л зорилгодоо хүрэхийн төлөө орчин нөхцөлдөө зохицуулан үр дүн өгөх аргыг соргогоор тусган авч ажиллахыг цаг үе биднээс шаардаж байна.

Хүмүүжигчээ хүн гэж хүндэтгэж, хүний зэрэгт хүргэдэг үйл ажиллагааны урт замд чинь их амжилт хүсье.

Ажилдаа дуртай явж гэртээ дуртай харьдаг  тэрхүү аз жаргалыг амссан багш сурган хүмүүжүүлэгчид 93-р сургуульд олон байх болтугай.

Б.Алтан-Ай (БГД 93-р сургууль)

(СХУ-ны доктор Ц.Няндагийн нэрэмжит сурган

хүмүүжүүлэх уншлаганд 2-р байр эзлэв)
Оросоор зохион бичих чадвартай

болгож буй туршлага

1991-1992 оны үеэс орос хэлийг судлах сурагчдын тоо багасч ирсэн нь орос хэлний багш миний сэтгэлийг түгшээж, тулгамдсан энэ асуудлаас гарах арга замыг би эрэлхийлж эхэлсэн. Тус 93-р сургуульд энэ хүндрэл харьцангуй бага илэрч байсан юм. 4-р ангиасаа англи, япон хэлийг үзэж 6-р ангиасаа 2 дахь хэл орос хэлийг үзэж өдөр тутмын амьдралд ялангуяа хичээлийн үед сургууль дээр ихээхэн хэрэглэгдэх гадаад өгүүлбэр, үг хэллэгийн баялагтай, зөв дуудлагатай болгохыг арга зүйн үндсэн шаардлага гэж үзэж, анхаарч ажилладаг юм. II дахь жилээсээ зүйр цэцэн үг, өвөрмөц хэллэгийн баялагтай болгоход чиглүүлдэг.

Мөн монгол орчуулагатай шинэ эх бичвэр, загвар ярилцлага, жүжгийн өгүүлбэрүүдийг янз бүрийн өөр нөхцөл байдалд тохируулан хувирган цээжээр ярих дасгал практикийг голлон ажиллаж байна. Ийнхүү тухайн хэлний үгийн баялагтай болж ярих ярилцах чадвар, дадал эзэмшиж буй сурагчдыг ахлах ангид хүлээн авахдаа өөрийн бодол санаагаа зохиож, найруулж бичих чадвартай болгох нь чухал зорилтын нэг гэж зүй ёсоор бид үздэг. Энэ нь гадаад дотоодын их дээд сургуулиудад элсэн суралцахад ерөнхий шалгалтанд хүүхэд өөрийн бодол санаагаа амаар илэрхийлэхээс гадна зайлшгүй бичгээр илэрхийлдэгтэй холбоотой юм.

Би орос хэлний багшаар 25 дахь жилдээ ажиллаж байна. Энэ сургуульд ажилллах хүртлээ тэр үеийн сургалтанд тавигдаж байсан шаардлагын дагуу хичэээлээ гэрийн даалгавар шалгах, шинэ хичээлээ заах, зааснаа бататгах, гэрийн даалгавар өгөх, сурагчдыг хичээлд оролцсон идэвхээр дүгнэж явж байлаа. Энэ үед тухайн үеийн байдалдаа зохицон сурагчидтай гэрээгээр ажилладаг зарчим ч мөрдөн тодорхой үр дүнд хүрч байлаа. Энэ сургуульд ирээд ажиллахдаа тус сургуулийг үндэслэн байгуулагч СХУ-ны доктор Ц.Няндаг, С.Нэргүй нарын боловсруулсан арга зүйгээр хичээлээ явуулснаар нилээд үр дүнд хүрч, орос хэл заах арга барил маань өөрчлөгдөж туршлагажсаар байна.

Хөдөө орон нутагт ажиллаж байхдаа хүүхдийн бичих чадварыг өнөөгийнхтэй адил анхаарч байсан боловч төгсөж буй шавь нарын нилээд нь ойлгож буй мөртлөө хүнтэй оросоор ярихдаа эмээдэг, ичиж зовдог түгдэрч зогсдог дутагдалтай байлаа. Манай сургуулийн гадаад хэл заах арга зүйгээр сургалтанд хамрагдаж, эхнээсээ сайн ухаарч ойлгон цээжилж, түгдрэлгүй ярьж сурч буй хүүүхдийг үргэлжлүүлэн дунд ахлах ангиудад өөрийн бодол санаагаа зохиож, найруулж бичиж сургахад хялбар дөхөм байгаа нь ажиллах хугацаанд харагдлаа. 7-11-р ангид 100-500 хүртэл үгтэй бичвэр бичүүлж сургахыг зорьдог. Ингэхийн тулд багш эхлээд тийм хэмжээний үгтэй, зохион бичих сэдэвтэй нь ойролцоо утгатай сэдэв уншуулах, уншиж сонсгох, ойлгуулах, ажиглалт харьцуулалт дүгнэлт хийлгэх үйл ажиллагааг их явуулдаг. Үүний үр дүнд хүүхэд үгийн баялгаа нэмэгдүүлсээр байдаг. Багш улирлын эхэнд зохион бичих сэдвийнхээ жагсаалтыг гарган өгч, өмнөх мэдлэг чадвартаа түшиглэн 2 ээлжийн дэвтэрт зохион бичих даалгавар өгдөг. Хүүхэд гэртээ бичих явцдаа багагүй бэрхшээлтэй тулгардаг нь ажиглагддаг. Энэхүү бэрхшээлийг даван туулахад багш туслах ёстой юм. Хүүхэд бодол санаагаа илэрхийлэх явцдаа мэдэхгүй үг бүрээ толь бичгээс харах, бусдаас, гэр орныхноосоо асуух тохиолдлууд зайлшгүй гарна. Ингэж ажиллаж сурах нь хүүхдэд өгөөж үр дүнтэй байсан боловч нөгөө талаар хүүхэд залхуурах, товч хураангуй бичих, бусдаас болон номноос байнга  хуулах зарим дутагдал илэрч байв. Ийм нөхцөл байдалд яаж ажиллах вэ? гэж би бодоход хүрлээ. Тэгэхээр сайн, дунд бичдэг аль ч төвшний хүүхдэд дараах арга хэрэглэв. Энэ нь:

Би – сурагчиддаа 200 үгтэй зохион бичлэг бичихдээ эхний удаад 5 дараа нь 4. 3 мэдэхгүй үгээ зохион бичвэрийнхээ өгүүлбэр дунд нь монголоор бичихийг зөвшөөрч, тэдгээр үгсийг нь багш тэдний бичвэрийг засах явцдаа орчуулаад өгчихдөг. Ингэснээр бага боловч ажлыг нь хөнгөвчилж буй тул хүүхэд их урамшдаг. Энэхүү бичсэн үг нь харин ч хэрэгцээ болж байсан тул амархан тогтож, дараа дараагийн үйл ажиллагаандаа ашигладаг болох нь практикаар батлагдаж байлаа.

Оросын ард түмний болон монгол орчуулгын зүйр цэцэн үг, өвөрмөц үг хэллэгийг ихээхэн тогтоолгодог. Ингэж тогтооосон үг хэллэгээ хүүхэд сэдэвтээ тохируулан зохиож, найруулж бичихдээ ашигладаг.

Эхлээд:

Зүйргүй үг байдаггүй

Зүйдэлгүй дээл байдаггүй

Не бывает слов, не поддающихся аллитерации,

Не бывает шубы без шва

гэж хүүхдийн зохион бичлэгийн дэвтрийн эхэнд бичүүлдэг нь эх бичвэр зохиохдоо үүнийг байнга сануулж байгаа хэрэг.

Тухайлбал:

8-р ангийн сурагч Мөнх-Очир: “Мой друг” сэдвээр нэгэн найзыгаа магтан бичиж байгаад сүүлийн үед ээжийнхээ үгийг үл хайхардаг болсныг эмзэглэж, найзыгаа буруушааж байгаа санаагаа илэрхийлээд:

Эхийн санаа үрд – Мысли матери о детях

Үрийн санаа ууланд – мысли детей о горах

Байж болохуу найз минь хэмээн анхааруулан зохион бичлэгээ төгсгөсөн байв.

Сурагчид “Спорт” сэдвээр ярилцах, энэ сэдвээр “Мой любимый вид спорта (спортсмен)” зэрэг зохион бичлэгүүдийг бичихэд сэдвийн эхэнд буюу төгсгөлд дараахь хэллэгийг оруулан бичиж байсан. “В здоровом теле здоровый дух” Эрүүл биед саруул ухаан оршино гэсэн энэ сайхан үгийг би үргэлж эргэцүүлэн бодож, эрүүл явахын тулд биеийн тамир спортоор хичээллэх нь ашигтай гэж ойлгож явдаг г.м бичдэг болсон.

А.        Сайн моринд эзэн олон – У доброго коня много хозяев, а у

            Сайн хүнд нөхөр олон – хорошего человека много друзей

Б.        100 төгрөгтэй явснаас – Не имей 100 рублей

            100 нөхөртэй явсан нь дээр – а имей 100 друзей.

зэрэг хэллэгүүдийг “Мои друзья”, “Мой самый лучший друг” гэх мэт зохион бичлэгүүдэд ашиглаж бичдэг болсон байна. Ийнхүү үзсэн сонссоноо, ойлгож цээжилж тогтооосноо ашиглан бусдаас илүү бичсэн сурагчдын бичвэрийг багш хичээл дээр үлгэр дууриал болгон уншиж өгдөг.

Зарим хүүхдэд их таалагдсан, өөрт нь хэрэгцээтэй байвал шууд хуулж бичиж авах эрхийг тэдэнд өгдөг. Хүүхэд ийнхүү хуулж бичиж авсан найзынхаа зохион бичлэгийг ихэд хүндэтгэн үзэж, улмаар түүнийг дууриан ажиллах, сурах сэдэл тэмүүлэл бий болдгийг би олж харлаа.

Хүүхдийг бодол санаагаа нээж бичихэд анхаарах нэг зүйл бол улс нийгэмд болж буй үйл явдлыг соргогоор сониучирхан хүлээж авдаг, нийгмийн идэвхтэй иргэн болгож төлөвшүүлэхэд багш хүн онцгой анхаарч ажиллах ёстой гэдгийг гүнзгий ойлгосон. Ийм байх нь ч хүүхдийн сэтгэн бодох үйл явцад асар их нөлөөлдөг юм байна.

Үүний тулд хүүхдийг дор хаяж телевизийн мэдээ заавал үзэж, сонин хэвлэл ашиглаж сурахыг би зүй ёсоор шаарддаг:

Х ангийн сурагчид: “Если я был президентом” сэдвээр зохион бичлэг бичихэд ерөнхийлөгчийн үйл ажиллагааг зайлшгүй телевиз үзэж, радио сонсож, сонин хэвлэл уншиж мэдэх хэрэгцээ үүсдэг. Өнөөдөр манай хүүхдүүд үндэсний телевизээс гадна ОРТ, ТВ-6, РТР, АИСТ Монголия телесувгуудыг байнга үзэж, “Новости Монголии ” сонинг тогмол ашигладаг болж байна. Ийнхүү ашиглах нь бодол санааагаа чөлөөтэй илэрхийлэхэд нөлөөлж, улмаар тэдний ШУ-ны болон улс төр, эдийн засаг, нийгмийн холбогдолтой үг хэллэг баяжиж батжиж байгаа нь харагдсан. Эцэст нь, багш сурагчдынхаа бичвэрийг үнэлэхдээ утга санаа, найруулга, үгийн баялгийг их анхаарч үздэг. Тийм аргуудаар ажилласны үр дүнд манай сурагчид сүүлийн жилүүдэд орос хэлний хичээлийн дүүрэг, хотын олимпиадуудад амжилттай оролцож байна.

Б.Алтан-Ай 93-р сургууль

2000год

Из сочинений моих учеников

Где по – вашему лучше жить, в городе или худоне, почему?

Большинство людей хочет жить в городе. Ещё есть люди, которые любят жить в худоне. С давних времён монголы жили в худоне. И сегодня меньшинство их живёт там. Худон и город имеют свои выгоды и недостатки. Всем понятно, что худон имеет наибольше свежего воздуха там можно жить без стресса, можно жить так, как ты хочешь, конечно есть много молочных продуктов. И прекрасно, когда видишь  окружающую среду.

В последнее время претворяются проекты о развитии в областях экономики, образования и науки. Сейчас во всех аймаках используется интернет. Образование в худоне лучше, чем мы думаем. Много учеников из худона учатся в университетах города Когда наступает зима, им трудно. Трудно вставать рано утром, заботиться о скотах.

А в городе тебе не надо заботиться о скоте. Мы знаем, что город – центр культуры, экономики, науки и образования. В городе мы можем узнать о новейших случаях, не теряя времени, используя интернеты, газеты, магазины и телевизоры. В городе находится много фабрик и заводов, которые выпускают наши ежедневные продукты. Мы можем интересоваться разными музеями, галереями. В городе мы вдыхаем то, что выдыхают наши автомобили. Это плохо. В городе мы не можем жить без стресса. Из-за фабрик и заводов, мы дышим грязным воздухом. Это вредно здоровью человека. На улице – туман – газ угля. Вследствие того, шоферы в катастрофах. Но мне лучше жить в городе.

     10 – а  Үзмээ .

Если я был мэром города

Я думаю, что быть мэром города это очень трудно и требует от человека ума и стойкости. Конечно, мэр города – это самый важный человек в стране. Например, все трудные вопросы в стране беспокоют мэра города. Сейчас наш мэр города Энхболд. Иногда я мечтаю, что быть знаменитым человеком – мэром города. Я  всю свою силу отдала бы  развитию и благосостоянию своей страны.

Если я стану мэром города, во – первых: Я буду помогать детям, которые живут в траншейнах. Они всегда голодные и плохо одетые. Им надо помогать  и дать еду и так далее. Бездомные осирательные дети не должны быть жертвами в трудной жизни. В конце концов, они же виноваты в том, что и родители алкоголики, бедные. Поэтому я буду заботиться о будущем нашей страны, о детях. Дети должны жить здорово, дружно, расти вместе с родителями. Во – вторых: у нас в стране почти вся молодежь, юноши бездельничают,. Поэтому я хочу дать безработникам работу. Может быть, они хотят работать, где находятся. В – третьих: Учителям, врачам, милиционерам не хватает денег в жизни. Эти люди помогают нам, когда мы больны. Поэтому я буду добавить всю зарплату людям этих профессий.

Ум хорошо, а два лучше.

9^а Ариунаа